Δημήτρης Πικιώνης: "Συναισθηματική Τοπιογραφία"

.

"Περπατώντας επάνω σε τούτη τη γη, η καρδιά μας χαίρεται με την πρώτη χαρά του νηπίου την κίνησή μας μέσα στο χώρο της πλάσης, την αλληλοδιάδοχη τούτη καταστροφή κι αποκατάσταση της ισορροπίας που είναι η περπατησιά. (* Ο Rodin, αναλύοντας την ανθρώπινη περπατησιά, καταλήγει με θαυμασμό: "Ο άνθρωπος είναι ένας ναός που βαδίζει").
Χαίρεται το προχώρημα του κορμιού επάνω απ' την ανάγλυφη τούτη ταινία που είναι το έδαφος. Και το πνεύμα μας ευφραίνεται από τους άπειρους συνδυασμούς των τριών διαστάσεων του Χώρου, που μας συντυχαίνουν και αλλάζουν στο κάθε μας βήμα γύρω μας, και που το πέρασμα ακόμα ενός συννέφου ψηλά εις τον ουρανό είναι ικανό να τους μεταβάλλει.
Προσπερνούμε δίπλα σε τούτο το βράχο, στον κορμό του δέντρου ή κάτω από τούτο το θύσανο της φυλλωσιάς του.
Ανεβαίνουμε, κατεβαίνουμε μαζί με το έδαφος, απάνω εις τα κυρτώματά του, τους γηλόφους, τα όρη ή βαθιά μέσα στις κοιλάδες.
Χαιρόμαστε την επίπεδη έκταση της πεδιάδος, μετρούμε τη γη με τον κόπο του κορμιού μας.
Το έρημο τούτο μονοπάτι είναι απείρως ανώτερο από τις λεωφόρους των μεγαλουπόλεων. Γιατί με την κάθε πτυχή του, με τις καμπές του, τις άπειρες εναλλαγές της προοπτικής του χώρου που παρουσιάζει, μας μαθαίνει τη θεία υπόσταση της ατομικότητας της υποταγμένης εις την αρμονία του Όλου.
Μελετούμε το πνεύμα που αναδίδεται απ' τους τόπους.
Εδώ το έδαφος είναι σκληρό, πετρώδες, απότομο, το χώμα ξερό. Εκεί η γη επίπεδη. Νερό αναβλύζει μέσα από τα βρύα.
Εδώ οι πνοές, το ύψος και η σύσταση του εδάφους μας αναγγέλλουν τη γειτνίαση της θάλασσας.
Εκεί θάλλει πλούσια χλωρίδα, η ακρότατη τούτη τελείωση της πλαστικής διαμόρφωσης του εδάφους, που ξέρει να εναρμονίζει το έντυμά της με το ρυθμό των εποχών.
Εδώ οι φυσικές δυνάμεις, η γεωμετρία της γης, η ποιότητα του φωτός και του αιθέρα, προσδιορίζουν τούτο τον τόπο για κοιτίδα πολιτισμού.
Εκεί μυστηριώδεις αναθυμιάσεις αναδίνονται, θαρρείς, από τη γη... Ο γκρεμνός αυτός σου προκαλεί δέος. Το σπήλαιο τούτο είναι κατοικία μυστηριωδών πνευμάτων, υπερφυσικών δυνάμεων. Είναι οι σεβάσμιοι πανάρχαιοι τόποι λατρείας... Εμπρός εις την αρχέγονη εικόνα της Γης οπού κρατούνε, η ψυχή δέχεται ένα μυστικό τίναγμα, όπως ο ραβδοσκόπος στην αόρατη παρουσία του υπόγειου νάματος...
Το φως έπλασε τούτο τον Κόσμο. Το φως τον συντηρεί και τον γονιμοποιεί.
Αυτό μας τον φανερώνει στα υλικά μας μάτια, για να τον φωτίσει το φως της ψυχής μας...
Επάνω από την ακίνητη (*Ακίνητη σχετικά, γιατί και τούτη πάσχει, επηρεάζεται, κινείται αντανακλαστικά, εξαιτίας της κινήσεως του φωτός και του αιθέρος γύρω της.) τούτη γεωμετρία της γης, είναι το αεικίνητο Κράτος του Αιθέρος και του Φωτός.
Γυρνάει το άστρο της Ζωής, έρχεται, φεύγει και γίνεται ημέρα και νύχτα.
Πλησιάζει τη γη, μακραίνει και γίνεται καύμα ή ψύχος, όμβρος ή ξηρασία, αιθρία ή ζόφος, νεφέλη, βροχή ή άνεμος.
Και η ανθρώπινη ψυχή χαίρεται την κινούμενη τούτη γεωμετρία του αιθέρος και του φωτός, που είναι οι εποχές. Το Φως την ευφραίνει, ο άπειρος κόσμος των Μορφών και του Χρώματος.
Μελετάει το πνεύμα των Ωρών, την απόκλιση των ακτίνων, το μήκος της σκιάς. Την κράση των όμβρων και της ξηρασίας, του καύματος και του ψύχους (*Για τη συναισθηματική μας φύση, η σύλληψη της "ύλης" δεν είναι ανεξάρτητη από τη θερμοκρασία και την κράση της ατμόσφαιρας, από την ένταση και την ποιότητα του φωτός. Έτσι για να μιλήσω μόνο για "φυσικά" παραδείγματα. Ο χώρος είναι για το συναίσθημα μικρότερος στη ζέστη και μεγαλύτερος στο κρύο. Το βάρος της ύλης είναι μεγαλύτερο στη ζέστη. Το σχήμα, οξύτερο στο κρύο.), τους σχηματισμούς των νεφών.



Μα περισσότερο απ' όλα μ' αρέσει να βλέπω σήμερα, κατ' απ' το φως τούτο της χειμωνιάτικης ευδίας, το θέαμα του εδάφους. Πετρώματα που θεϊκές δυνάμεις τα έπλασαν, βράχοι, συντρίμια βράχων και πέτρες, η απειράριθμη όπως τ' άστρα σκόνη του γόνιμου χώματος...
Σκύβω και πιάνω ένα λιθάρι. Το χαϊδεύω με το βλέμμα, με το χέρι. Είναι ασβεστόλιθος γκρίζος. Η φωτιά εμόρφωσε το θεϊκό σχήμα του, τα ύδατα τον διέπλασαν, του εχάρισαν το λεπτό τούτο ρούχο της αργίλλου, αλλού άσπρο, αλλού ερυθροκίτρινο του σιδήρου.
Τον στριφογυρίζω μέσα στα χέρια μου, μελετάω την αρμονία του διαγράμματός του.
Χαίρουμαι τα ισοζυγιάσματα τούτα των εξοχών και των εσοχών. Τα ισορροπήματα του φωτός και της σκιάς.
Χαίρουμαι απάνω του την πλήρωση των οικουμενικών εκείνων νόμων που, όπως έλεγε ο Γκαίτε, θα μας έμεναν άγνωστοι αν δεν τους ξεσκέπαζε στον ποιητή και τον καλλιτέχνη η αίσθηση του ωραίου.
Αληθινά συλλογιούμαι, ω ασβεστόλιθε, πως από τον καιρό που η διάπυρη μάζα του πλανήτη αυτού που πατούμε ξεπετάχθηκε από το Άστρο του Ήλιου, στρυφογυρίζοντας ωσάν δαχτύλιος γύρω του, κι έπειτα, όταν άρχισε να συμπυκνώνεται στη σφαίρα μας, στοχάζομαι πως δεν ήταν τυχαία η θέση που πήρες μέσα στη μάζα του, μα πως η Αρμονία του Παντός, αυτή που καθόρισε την απόκληση του άξονός του, αυτή σου έταξε τούτο τον τόπο για πατρίδα του πνευματικότατου σχήματός σου κάτω από έναν αιθέρα κι ένα φως ισάξιά σου πνευματικά.



Μα ο χορός των ατόμων σου, που τον κυβερνά ο Αριθμός, πλάττει τα μόριά σου κατά το Νόμο της Ατομικότητάς σου.
Δουλεύεις έτσι εις το διττό τούτο Νόμο της παγκόσμιας και της ατομικής Αρμονίας. Μέσα στη φαντασία μου μεγαλώνεις.
Οι πλευρές σου γίνονται πλαγιές, ακρώρειες, κλιτείς, γκρεμνοί επιβλητικοί.
Τα χάσματά σου είναι σπηλιές, όπου από τις σχισμάδες του ρόδινου βράχου ρέει σιγηλόν ύδωρ.
Μέσα εις το Μέρος κρύβεις το Όλον. Και το Όλον είναι το Μέρος.
...



Αλλ' ώ αριθμέ παντοκράτορα, τι μυστικές σχέσεις ιδρύεις σήμερα ανάμεσα στη γεωμετρία της πλάσης και τον κρυστάλλινο τούτον αιθέρα που αφήνει να έρθει ως εμάς η άδολη ουσία του θείου φωτός;
Το φως των άλλων ημερών δεν είναι, όχι, όπως αυτής της αιθρίας του φθινοπώρου. Ένα ανεκδιήγητο μυστήριο φωτίζει σήμερα την πλάση.
Γιατί οι θύσανοι των νεφών σκίζονται εκεί ψηλά εις τον γλαυκόν αιθέρα; ενώ διάφανοι, απαλοί πέπλοι σκεπάζουν τις κορφές των ορέων; Τι διηγούνται οι μυριάδες αυτές λόγχες της χλόης που σχίζουν το υγρό σκοτεινό χώμα και είναι ως φωνές που έρχονται από τα περασμένα ή ως ψυχές που ανεβαίνουν από το βασίλειο του Άδη;
Και τα τραχιά τούτα λιθάρια, άλλα ολόασπρα, άλλα γλαυκά ή ρόδινα, και τα κομμάτια των αγγείων που είναι κατεσπαρμένη η χλόη; (*Ανεξήγητη σχέση αντιθέσεων και συγγενειών δένει το χλωρό τούτο πράσινο και το ερυθρό χώμα με τα δυο χρώματα των αρχαίων αγγείων, το ερυθρό και το μαύρο.)
Μυστηριώδεις αντηχούν εις τον λεπτό, αραιωμένο αιθέρα οι φωνές των παιδιών που παίζουν και το λάλημα του αλέκτορος. Χαίνουν όπως στόματα τραγικών προσωπίδων τα ξερά πηγάδια και εντείνουν το συναίσθημα του Χώρου.
Διαστέλλεται η επιδερμίδα στη θέρμη των ακτίνων.
Συστέλλεται εις τον παγωμένον αέρα της Σκιάς. Γλυκιές προσπαίζουν οι αύρες με τα στελέχη της χλόης και των ασφοδέλων, που τους τρέφει ο πικρός πράσινος χυμός. (*Τις ώρες τούτες το σχήμα και η κίνηση παίρνουν μια παράξενη στατικόττητα. Η κατακόρυφη, η οριζόντια, η πλάγια, το σημείο, παίρνουν, νομίζεις, μιαν υπόσταση "εις το τετράγωνο".)
Ένα κρυφό μυστήριο δένει την ώρα τούτη και το Φως της με τη χρυσή δορά του αγρινιού, με τους έλικες των κεράτων και το μαλλί των προβάτων αυτών που περνούν, που έχει το χρώμα του κιτρινισμένου από την πολυκαιρία μαρμάρου ή είναι μαύρο όπως η σκιά του σκοτεινού βράχου.
Ποιο τάχα μυστήριο του Χρόνου ένωσε η ώρα τούτη με το μυστήριο του Χώρου; Ποια ασυμφιλίωτα στοιχεία συνάρμοσε; Παντού όπου κοιτάξεις θα δεις διπρόσωπες ερμές αντιθέσεων... Εμπρός σε τόσο μυστήριο, η ψυχή δεν έχει ανάγκη από εξήγηση:
Όταν η φύση εντείνει το μυστήριό της, η ψυχή πάσχει, και εις το βάθος τούτου του πάθους είναι η κατανόηση...
Είναι σε μια τέτοιαν ώρα που το μυστήριό σου μου ξεσκεπάζεται, ω δωρικέ κίονα. Τώρα εννοώ. Όταν εντύνεσαι με την"ένταση", δεν είναι μόνο για να πληρώσεις τους στατικούς νόμους, προεκτείνοντας την ευαισθησία της φύσης εις το σχήμα της τέχνης. Οι κοιλότητες των ραβδώσεών σου δεν έχουν μόνο λόγο να ισομοιράσουν το φως, εισάγοντας φως μέσα στη σκιά και σκιά στο φως, ώστε ο τόνος σου να ενωθεί με τον τόνο του ουρανού απάνωθέ σου και του βράχου τούτου επάνω εις τον οποίο υψώνεσαι...
Μα δε μου φαντάζεις μόνο ωσάν ένα έμψυχο ον που, διψώντας από ένωσην, στρέφεσαι γύρω στον άξονά σου, και οι ραβδώσεις σου είναι ως όμματα που εις τα κοίλα των θέλουν να σγκρατήσουν, στην περιστροφή τούτη αυτό που πέρασε κια ανυπομονούν ν' ατενίσουν αυτό που έρχεται...
Πολύ περισσότερο, η ώρα τούτη μου δείχνει πως αν πραγματώνεις την ένωση τούτη, είναι για να προεκτείνεις και να συνοψίσεις μέσα σου, σ' ένα σχήμα τέχνης ομόλογο της φύσης, την κορύφωση τούτη του τραγικού μυστηρίου.
Ναι, ανεξιχνίαστη σχέση ενώνει τις πέτρες τούτες και το πικρό χορτάρι, την πράσινη τούτη σκιά, τις φωνές που σκίζουν τον αγέρα, τις πνοές του Νότου και τους σχισμένους θύσανους των νεφών, όλο το τραγικό τούτο κι ωσάν από ασυμβίβαστες αντιθέσεις συντεθειμένο Μυστήριο, με την εξίσωση των ραβδώσεών του...
Δεν είναι και σένα το σχήμα σου συντεθειμένο από αρμονίες ασυμφιλίωτων αντιθέσεων;
...

Αλλά τη χειμερινή τούτη ώρα στοχάζομαι εσένα, ω δωρικό κυμάτιο, που αιωρείς την αυστηρή μουσική του σχήματός σου εκεί ψηλά εις την ακρόπολη, επάνω από τους ακροτόμους βράχους της και το αργιλλώδες πεδίον το ελαιόφυτον.
Στοχάζομαι το χειμερινό φως που χτυπάει απάνω εις τις αρμονικές κυρτώσεις σου, τη νεοσσιά εκείνη της κρύας σκιάς που είναι η σκοτία σου...
Είναι τρομερή η αυστηρότητα, η οξύτητα και η ευαισθησία της κατατομής σου της συντεθειμένης από την αρμονία του μαθηματικού σχήματος...
Βλέπω οραματίζομαι αυτούς που σε έπλασαν...
...


Αλλά ποιός δύναται τώρα να καλέσει εις τη θύμηση όλα τα πνεύματα των ωρών του Ενιαυτού και της Ημέρας;
Τα πνεύματα της Πρωίας και του Απογεύματος, της Μεσημβρίας και των Δειλινών;
Τις μέρες του Θέρους και της Ανοίξεως, τις αιθρίες του Φθινοπώρου και του Χειμώνα;
Τις μέρες που πνέει ο Βορράς ή ο Νότος, ο Απηλιώτης ή αι Ετησίαι;
Για να ιδούμε τα πάθη και τις μεταμορφώσεις του Σχήματος και του Χώρου μέσα εις το πνεύμα του Χρόνου;


Αλλά τι βλάπτει αν το συναισθηματικό τούτο ημερολόγιο είναι ελλιπές;
Δε θα έφτανε αν, από τη θεώρηση τούτου, γινόταν φανερή η Αρχή που μου φαίνεται πως η Φύση θέλει να μας διδάξει:
Πως τίποτα δεν υπάρχει μόνο του αλλά τα πάντα είναι μέρος μιας καθολικής Αρμονίας. Όλα διαπερνούν το ένα τ' άλλο και πάσχουν και μεταβάλλονται το ένα από τ' άλλο. Και δεν μπορείς να συλλάβεις το ένα παρά μέσον των άλλων..."

Από τα "Κείμενα" του Δημήτρη Πικιώνη των εκδόσεων Μ.Ι.Ε.Τ.. Όλοι οι πίνακες είναι του ίδιου.


.