"Η μάχη της Αλγερίας" - "La battaglia di Algeri", 1965
Τζίλο Ποντεκόρβο
http://www.youtube.com/watch?v=I_MbRzXKLpk
όλη η ταινία
"Ένας διπλός θρύλος συνοδεύει τούτη την ταινία, γυρισμένη το 1965 στο Αλγέρι την περίοδο που ο Μπουμεντιέν ανέτρεπε τον Μπεν Μπέλλα χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων τα άρματα και τους στρατιώτες που είχαν παραχωρηθεί στον Ποντεκόρβο για τις ανάγκες του γυρίσματος, έτσι ώστε, για πρώτη φορά ίσως, ο κινηματογράφος να πάρει μέρος στο "φτιάξιμο" της ιστορίας περνώντας από την φιξιόν κατευθείαν στην πράξη, προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο μια πολύ χαρακτηριστική σύγχυση στους κατοίκους που προς στιγμήν μπέρδεψαν το σινεμά με την πραγματικότητα...
Η μάχη της Αλγερίας απέχει απ' τα πραγματικά περιστατικά (στα οποία αναφέρεται) ελάχιστα χρόνια, γυρίστηκε εξ' ολοκλήρου στον τόπο όπου αναφέρεται η ιστορία, και χρησιμοποιεί σαν κομπάρσους τους ανθρώπους που στον απελευθερωτικό πόλεμο της Αλγερίας ήταν οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της Ιστορίας..
Από την άποψη της διευθέτησης του φυσικού χώρου Η μάχη της Αλγερίας είναι ένας σωστός άθλος. Η πόλη του Αλγερίου μοιάζει να έχει αδειάσει από τους κατοίκους της και να χει ξαναγεμίσει απ' τους ίδιους, αλλά αυτή την φορά υπό την ιδιότητα των κομπάρσων που κινούνται στον φυσικό τους χώρο, ο οποίος έπαψε να είναι "φυσικός" καθώς βάφτηκε, ανακαινίσθηκε, ξηλώθηκε, γκρεμίστηκε και - προπαντός - φωτίστηκε σα να ήταν μια κολοσσιαία σκηνή θεάτρου...
... η πρόθεσή του δεν είναι να κάνει ένα ιστορικό φρέσκο ή ένα έπος σε στυλ Θωρηκτό Ποτέμκιν ή ένα ανασυνθεμένο ντοκιμαντέρ, αλλά να ερμηνεύσει τη διαδικασία της γέννησης ενός ιδιόμορφου αντάρτικου το οποίο σαν τρόπος δράσης και σαν νοοτροπία βρίσκονταν πάρα πολύ κοντά στις απόψεις του Φραντς Φάνον για το επαναστατικό δυναμικό των λούμπεν. (Άλλωστε ο Φάνον έγραψε το Της γης οι κολασμένοι με βάση τις εμπειρίες του από την αλγερίνικη επανάσταση, της οποίας υπήρξε ο θεωρητικός).
Ένα τέτοιο αντάρτικο δεν στηρίζεται στη "διαφώτιση" και συνεπώς στη "λογική" ένταξη αλλά στην ενεργοποίηση των ενστίκτων του μίσους και της επιθετικότητας του καταπιεσμένου που εκρήγνυται κατά κύματα, άτακτα, αλλά με μια δύναμη σαρωτική. Είναι προφανές ότι μια τέτοια νοοτροπία θα ήταν εντελώς ακατάλληλη να υπαγορεύσει ένα επικό στυλ στον τομέα της αισθητικής, πράγμα που το γνώριζε άριστα ο Ποντεκόρβο. Γι' αυτό, κοίταξε την Ιστορία μέσα απ' τα μάτια εντελώς εξατομικευμένων ηρώων που μοιάζουν να βγαίνουν απ' την μάζα των κομπάρσων, να παίζουν τον ρόλο τους και να ξαναχάνονται στην ίδια μάζα. Έτσι, η ατομική περίπτωση (π.χ. του κεντρικού ήρωα Αλή) παραπέμπει αυτόματα στη γενική που την συμβολοποιεί και την συγκεκριμενοποιεί.
Αυτή η σχέση του ήρωα με την μάζα στην οποία οργανικά ανήκει γίνεται φανερή και κατά την αντίστροφη φορά. Οι κομπάρσοι χάνουν την ανωνυμία και τον διακοσμητικό τους χαρακτήρα καθώς αποτελούν την "πηγή" απ' την οποία ξεκινάει και στην οποία καταλήγει ο εξατομικευμένος ήρωας. Γι' αυτό ακριβώς ο θεατής έχει την εντύπωση πως τα πλάνα που περιγράφουν τη δράση ενός συγκεκριμένου ήρωα είναι ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΆ μιας μάζας νοούμενης σαν ένα πολυκέφαλο πρόσωπο. Είναι φανερό, λοιπόν, πως οι κομπάρσοι αποτελούν ένα είδος χορού που άλλοτε σχολιάζει και παρακινεί σε δράση και άλλοτε δρα - ανάλογα με τις γρήγορες μεταπτώσεις απ' το γενικό στο ειδικό και αντίστροφα.
Τούτες οι μεταπτώσεις, υπαγορευμένες απ' την "ψυχολογική" ιδιομορφία της αλγερινής επανάστασης δικαιολογούν τόσο τα απότομα ξεκινήματα και σταματήματα της δράσης όσο και την εκπληκτική τελευταία σκηνή στην οποία περιγράφεται το απροσδόκητο και εντελώς ξαφνικό (φαινομενικά) χύσιμο στους δρόμους ενός πλήθους έτοιμου να σαρώσει τους πάντες και τα πάντα ύστερα από δυο χρόνια σχεδόν απόλυτης αδράνειας.
Η ταινία του Ποντεκόρβο δεν είναι μόνο η περιγραφή του πρώτου αντάρτικου των πόλεων. Είναι συγχρόνως και μια σοφή μαρξιστική μελέτη πάνω στο υποκείμενο της Ιστορίας που είναι ταυτόχρονα και το αντικείμενό της: Ο λαός φτιάχνει την Ιστορία για τον εαυτό του και όχι για τους αφεντάδες, τη φτιάχνει μόνος του και όχι δια εντολοδόχων. Βέβαια, έτσι γινόταν πάντα και ο Ποντεκόρβο δεν κομίζει γλαύκα εις Αθήνας. Όμως γνωρίζεται πολλούς κινηματογραφιστές που κατάφεραν να χρησιμοποιήσουν ταυτόχρονα το υποκείμενο της ιστορίας και σαν αντικείμενό της; Ο Ποντεκόρβο δεν απλοποιεί την διαλεκτική για λόγους σκοπιμότητας και κατανοητότητας. Προτιμάει την χεγκελιανή φόρμουλα "ταυτότητα της ταυτότητας και της μη ταυτότητας" παρά την υπεραπλουστευμένη της μορφή "θέση-αντίθεση-σύνθεση" που προκάλεσε τόσες συγχύσεις και τόσες παρανοήσεις με την έννοια της χρονικής διαδοχής που προϋποθέτει. Στο χεγκελιανό σχήμα, κάτι "είναι και ταυτόχρονα παύει να είναι" την ίδια στιγμή, η κατάφαση εμπεριέχει την άρνησή της. Στο εκλαϊκευτικό σχήμα η άρνηση έπεται χρονικά της κατάφασις και σ' ένα τρίτο χρονικό στάδιο δημιουργεί μια νέα κατάφαση.
Ο Ποντεκόρβο είναι ένας πολύ μεγάλος διαλεκτικός, και η φήμη του κάθε άλλο παρά μύθος είναι. Ο Γαβράς και οι όμοιοί του, αν τον πρόσεχαν λιγάκι (και αν έπιαναν και κανένα βιβλίο στο χέρι τους) θα ντρέπονταν για ταινίες σαν την Κατάσταση πολιορκίας π.χ. με την οποία ο θεατής αν βρει κάποιες ομοιότητες θα πρέπει να τις θεωρήσει εντελώς τυχαίες."
(Βασίλης Ραφαηλίδης, "Λεξικό ταινιών", τόμος γ', Εκδόσεις Αιγόκερως)
.
Τζίλο Ποντεκόρβο
http://www.youtube.com/watch?v=I_MbRzXKLpk
όλη η ταινία
"Ένας διπλός θρύλος συνοδεύει τούτη την ταινία, γυρισμένη το 1965 στο Αλγέρι την περίοδο που ο Μπουμεντιέν ανέτρεπε τον Μπεν Μπέλλα χρησιμοποιώντας μεταξύ άλλων τα άρματα και τους στρατιώτες που είχαν παραχωρηθεί στον Ποντεκόρβο για τις ανάγκες του γυρίσματος, έτσι ώστε, για πρώτη φορά ίσως, ο κινηματογράφος να πάρει μέρος στο "φτιάξιμο" της ιστορίας περνώντας από την φιξιόν κατευθείαν στην πράξη, προκαλώντας με αυτόν τον τρόπο μια πολύ χαρακτηριστική σύγχυση στους κατοίκους που προς στιγμήν μπέρδεψαν το σινεμά με την πραγματικότητα...
Η μάχη της Αλγερίας απέχει απ' τα πραγματικά περιστατικά (στα οποία αναφέρεται) ελάχιστα χρόνια, γυρίστηκε εξ' ολοκλήρου στον τόπο όπου αναφέρεται η ιστορία, και χρησιμοποιεί σαν κομπάρσους τους ανθρώπους που στον απελευθερωτικό πόλεμο της Αλγερίας ήταν οι πραγματικοί πρωταγωνιστές της Ιστορίας..
Από την άποψη της διευθέτησης του φυσικού χώρου Η μάχη της Αλγερίας είναι ένας σωστός άθλος. Η πόλη του Αλγερίου μοιάζει να έχει αδειάσει από τους κατοίκους της και να χει ξαναγεμίσει απ' τους ίδιους, αλλά αυτή την φορά υπό την ιδιότητα των κομπάρσων που κινούνται στον φυσικό τους χώρο, ο οποίος έπαψε να είναι "φυσικός" καθώς βάφτηκε, ανακαινίσθηκε, ξηλώθηκε, γκρεμίστηκε και - προπαντός - φωτίστηκε σα να ήταν μια κολοσσιαία σκηνή θεάτρου...
... η πρόθεσή του δεν είναι να κάνει ένα ιστορικό φρέσκο ή ένα έπος σε στυλ Θωρηκτό Ποτέμκιν ή ένα ανασυνθεμένο ντοκιμαντέρ, αλλά να ερμηνεύσει τη διαδικασία της γέννησης ενός ιδιόμορφου αντάρτικου το οποίο σαν τρόπος δράσης και σαν νοοτροπία βρίσκονταν πάρα πολύ κοντά στις απόψεις του Φραντς Φάνον για το επαναστατικό δυναμικό των λούμπεν. (Άλλωστε ο Φάνον έγραψε το Της γης οι κολασμένοι με βάση τις εμπειρίες του από την αλγερίνικη επανάσταση, της οποίας υπήρξε ο θεωρητικός).
Ένα τέτοιο αντάρτικο δεν στηρίζεται στη "διαφώτιση" και συνεπώς στη "λογική" ένταξη αλλά στην ενεργοποίηση των ενστίκτων του μίσους και της επιθετικότητας του καταπιεσμένου που εκρήγνυται κατά κύματα, άτακτα, αλλά με μια δύναμη σαρωτική. Είναι προφανές ότι μια τέτοια νοοτροπία θα ήταν εντελώς ακατάλληλη να υπαγορεύσει ένα επικό στυλ στον τομέα της αισθητικής, πράγμα που το γνώριζε άριστα ο Ποντεκόρβο. Γι' αυτό, κοίταξε την Ιστορία μέσα απ' τα μάτια εντελώς εξατομικευμένων ηρώων που μοιάζουν να βγαίνουν απ' την μάζα των κομπάρσων, να παίζουν τον ρόλο τους και να ξαναχάνονται στην ίδια μάζα. Έτσι, η ατομική περίπτωση (π.χ. του κεντρικού ήρωα Αλή) παραπέμπει αυτόματα στη γενική που την συμβολοποιεί και την συγκεκριμενοποιεί.
Αυτή η σχέση του ήρωα με την μάζα στην οποία οργανικά ανήκει γίνεται φανερή και κατά την αντίστροφη φορά. Οι κομπάρσοι χάνουν την ανωνυμία και τον διακοσμητικό τους χαρακτήρα καθώς αποτελούν την "πηγή" απ' την οποία ξεκινάει και στην οποία καταλήγει ο εξατομικευμένος ήρωας. Γι' αυτό ακριβώς ο θεατής έχει την εντύπωση πως τα πλάνα που περιγράφουν τη δράση ενός συγκεκριμένου ήρωα είναι ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΆ μιας μάζας νοούμενης σαν ένα πολυκέφαλο πρόσωπο. Είναι φανερό, λοιπόν, πως οι κομπάρσοι αποτελούν ένα είδος χορού που άλλοτε σχολιάζει και παρακινεί σε δράση και άλλοτε δρα - ανάλογα με τις γρήγορες μεταπτώσεις απ' το γενικό στο ειδικό και αντίστροφα.
Τούτες οι μεταπτώσεις, υπαγορευμένες απ' την "ψυχολογική" ιδιομορφία της αλγερινής επανάστασης δικαιολογούν τόσο τα απότομα ξεκινήματα και σταματήματα της δράσης όσο και την εκπληκτική τελευταία σκηνή στην οποία περιγράφεται το απροσδόκητο και εντελώς ξαφνικό (φαινομενικά) χύσιμο στους δρόμους ενός πλήθους έτοιμου να σαρώσει τους πάντες και τα πάντα ύστερα από δυο χρόνια σχεδόν απόλυτης αδράνειας.
Η ταινία του Ποντεκόρβο δεν είναι μόνο η περιγραφή του πρώτου αντάρτικου των πόλεων. Είναι συγχρόνως και μια σοφή μαρξιστική μελέτη πάνω στο υποκείμενο της Ιστορίας που είναι ταυτόχρονα και το αντικείμενό της: Ο λαός φτιάχνει την Ιστορία για τον εαυτό του και όχι για τους αφεντάδες, τη φτιάχνει μόνος του και όχι δια εντολοδόχων. Βέβαια, έτσι γινόταν πάντα και ο Ποντεκόρβο δεν κομίζει γλαύκα εις Αθήνας. Όμως γνωρίζεται πολλούς κινηματογραφιστές που κατάφεραν να χρησιμοποιήσουν ταυτόχρονα το υποκείμενο της ιστορίας και σαν αντικείμενό της; Ο Ποντεκόρβο δεν απλοποιεί την διαλεκτική για λόγους σκοπιμότητας και κατανοητότητας. Προτιμάει την χεγκελιανή φόρμουλα "ταυτότητα της ταυτότητας και της μη ταυτότητας" παρά την υπεραπλουστευμένη της μορφή "θέση-αντίθεση-σύνθεση" που προκάλεσε τόσες συγχύσεις και τόσες παρανοήσεις με την έννοια της χρονικής διαδοχής που προϋποθέτει. Στο χεγκελιανό σχήμα, κάτι "είναι και ταυτόχρονα παύει να είναι" την ίδια στιγμή, η κατάφαση εμπεριέχει την άρνησή της. Στο εκλαϊκευτικό σχήμα η άρνηση έπεται χρονικά της κατάφασις και σ' ένα τρίτο χρονικό στάδιο δημιουργεί μια νέα κατάφαση.
Ο Ποντεκόρβο είναι ένας πολύ μεγάλος διαλεκτικός, και η φήμη του κάθε άλλο παρά μύθος είναι. Ο Γαβράς και οι όμοιοί του, αν τον πρόσεχαν λιγάκι (και αν έπιαναν και κανένα βιβλίο στο χέρι τους) θα ντρέπονταν για ταινίες σαν την Κατάσταση πολιορκίας π.χ. με την οποία ο θεατής αν βρει κάποιες ομοιότητες θα πρέπει να τις θεωρήσει εντελώς τυχαίες."
(Βασίλης Ραφαηλίδης, "Λεξικό ταινιών", τόμος γ', Εκδόσεις Αιγόκερως)
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου