44... Ο άνθρωπος ελέφαντας.

(κλικ)

"Ο άνθρωπος ελέφαντας" - "The elephant man", 1980
Ντέιβιντ Λιντς

."Το θέμα αυτής της ταινίας είναι γνωστό κι εδώ από το ομότιτλο θεατρικό έργο που βασίζεται στις ίδιες πηγές, τα κείμενα του γιατρού Φρέντερικ Τρις, που στο τέλος του περασμένου αιώνα ανακάλυψε σ' ένα λονδρέζικο τσίρκο έναν άνθρωπο ονόματι Τζον Μέρικ, τερατωδώς παραμορφωμένο. Ο γιατρός περιέθαλψε το «τέρας», που σε λίγο έγινε η «μασκότ» της καλής κοινωνίας του Λονδίνου.

Το πρόβλημα που βάζει η παρουσία τού Μέρικ «εν τω κόσμω», είναι κατ' αρχήν ιατροεπιστημονικό. Αμέσως κατόπιν, το ίδιο πρόβλημα μπορεί να γίνει ψυχολογικό: πώς αισθάνεται και πώς αντιδρά ένας άνθρωπος με τέτοια «μορφική ιδιαιτερότητα» που προσεγγίζει αυτήν του ζώου και που, ωστόσο, παραμένει άνθρωπος στο έπακρο, ευαίσθητος και τρυφερός, όπως ήταν ο Μέρικ; Σε μια τρίτη προσέγγιση, το ίδιο πρόβλημα θα μπορούσε να είναι τάξεως κοινωνικής, όπως περίπου στην ταινία του Ντάλτον Τράμπο: Τζόνι, πάρε τ' όπλο σου, όπου οι υπεύθυνοι της δυσμορφίας ενός ανθρώπου είναι σαφώς καθορισμένοι. Σε μια τέταρτη προσέγγιση, το ίδιο σημαντικότατο πρόβλημα θα μπορούσε να αποτελέσει την αφετηρία για μια μεταφυσική αλληγορία. Είναι η περίπτωση της εντελώς εκπληκτικής Μεταμόρφωσης του Κάφκα.

Όμως, σε καμία περίπτωση αυτό το πρόβλημα δε θα μπορούσε ν' αποτελέσει την αφετηρία για τσαπατσούλικες «υπαρξιακές διερευνήσεις», όπως στο θεατρικό έργο, γιατί ο υπαρξισμός, αθεϊστικός και θεϊστικός, προϋποθέτει την έννοια της επιλογής και της ευθύνης που δεν την έχει ένα «τέρας», ενώ μια ηθικιστική προσέγγιση, σαν αυτήν που επιχειρεί η ταινία, γίνεται ανόητη εξαρχής αν δεν μπολιαστεί με μια γερή δόση θεολογίας, οπότε... τρέχα γύρευε!

Μόνο μια δυνατότητα για σοβαρή ηθικιστική, αλλά μη θεολογική προσέγγιση του θέματος υπάρχει: όταν το ηθικό πρόβλημα μετατεθεί στη μεριά αυτών που προσεγγίζουν το «τέρας» (όπως στη Μεταμόρφωση) κι όχι στη μεριά του ίδιου του «τέρατος», που βρίσκεται εξ ορισμού «πέρα απ' το καλό και το κακό». Όμως, στο φιλμ, όπως φαίνεται, η ηθικολογία μοιράζεται και στις δύο πλευρές, ενώ η παρουσία του τέρατος παραδόξως «εξαγιάζει» τους φορτωμένους με ενοχές αστούς. Οι πάντες νιώθουν εξουθενωμένοι μπροστά σε μια τόσο δυνατή «φυσική παρουσία» όπως περίπου θα ένιωθαν και μπροστά στο σεισμό ή το αστροπελέκι. Η Φύση ηθικοποιείται - και κάτι τέτοιο, όπως ξέρουμε, είναι «ειδικότητα» των θεολόγων, που ανακαλύπτουν την παρουσία του Θεού στα πάντα.

Το τέρας, λοιπόν, είναι ο Θεός «αυτοπροσώπως», και ως εκ τούτου αξίζει όλο τον τρομαγμένο σεβασμό μας! Όσο για τους λαϊκούς ανθρώπους της ταινίας, τους μόνους που αντιλαμβάνονται α-ηθικά (όχι ανήθικα) το όντως α-ηθικό πρόβλημα (αντιμετωπίζουν το «τέρας» ως θέαμα και μόνο), αυτοί για το σκηνοθέτη και το σεναρίστα είναι άξιοι κάθε περιφρόνησης. Είναι τόσο τέρατα (ηθικά), που σπρώχνουν τη δυσμορφία στην περιοχή του μπουρλέσκ, όπου είναι και η σωστή της θέση, σε πείσμα όλων των θεολόγων και θεολογιζόντων…"

(Ραφαηλίδης «Το Βήμα», 31-3-1981)

.