Σκέψεις για την διδασκαλία του Contact Improvisation

.

Τι διδάσκουμε ;

Του Randy Warshaw

Οι νέες αντιλήψεις και οι ιδέες που γεννιούνται την δεκαετία του ΄60 για την τέχνη του χορού, καταφέρνουν να εφαρμοστούν και να συστηματοποιηθούν αργότερα, την δεκαετία του ΄70, η οποία μας έδωσε, όλες τις απαραίτητες τεχνικές που πριν έλειπαν. Όταν ο Steve Paxton προσκάλεσε το 1972, εκείνους που τελικά αποτέλεσαν τον πυρήνα της ομάδας του, για να δημιουργηθεί αυτό που ονομάζεται contact improvisation, δεν είχε καμία τεχνική για να τους δείξει, ούτε ήξερε να τους πει πως θα είναι ασφαλείς μέσα σε αυτό το καινούργιο πεδίο εξερεύνησης. Κάλεσε όμως ανθρώπους που ήταν πολύ ικανοί και ταλαντούχοι αθλητές, ανθρώπους με πολύ μεγάλες κινητικές ικανότητες, που θα μπορούσαν να κάνουν επικίνδυνες κινήσεις με το μικρότερο δυνατό ρίσκο. Με βάση το δυνατό τους σωματικό υπόβαθρο, ανέπτυξαν μια κινητική φόρμα που ήταν ταυτόχρονα και θεαματική και ευφάνταστη.

Όταν το contact άρχισε να διδάσκεται σε ευρύτερους κύκλους, η σωματική εμπειρία δεν μπορούσε πια να είναι δεδομένη. Αναπτύχθηκε έτσι μια πλήρης τεχνική όπου εισάγει ήπια τους μαθητές σε ένα εύρος σωματικών καταστάσεων που συναντάει κανείς στον χορό. Οι κινητικοί συνδυασμοί αναλύονται στους μαθητές, και έτσι αυτοί αποκτούν έλεγχο και δομή στην κίνησή τους. Μια μεγάλη ποικιλία σωματικών δεξιοτήτων, και σύνθετων σωματικών ελιγμών είναι πλέον δυνατό να διδαχτούν. Αυτή η ανάπτυξη των σωματικών δεξιοτήτων καθώς και η αυτοπεποίθηση που αποκτά ο μαθητής έχει κάνει το contact improvisation πολύ προσιτό και ελκυστικό. Διδάσκεται μέσο του contact το εύρος της σωματικής μας λειτουργίας, το μόνο δηλαδή στέρεο θεμέλιο για έναν πλήρη και ανοιχτό αυτοσχεδιασμό.

Στο contact improvisation χρειάζεται να αναπτύξουμε τις αισθήσεις μας . Η αίσθηση του αποπροσανατολισμού επίσης πρέπει να μας γίνει οικεία. Ένα ελεύθερο σώμα, ενδυναμωμένο σε όλο του το μήκος, είναι αυτό που αποκτάει κανείς. Η αυτοπεποίθηση, καλλιεργημένη με υπομονή, μέσα από την εμπιστοσύνη και την εξοικείωση, προετοιμάζει τον δρόμο για να έρθει μεγαλύτερη ποικιλία στην κίνηση. Μαθαίνουμε να εμπιστευόμαστε αυτό που συμβαίνει, κι έτσι οι άχαρες και δυσάρεστες στιγμές, αποδεικνύονται κι αυτές, εξίσου πλούσιες και δημιουργικές με τις πιο δυνατές στιγμές δεξιοτεχνίας.

Όταν ξεκίνησα να διδάσκω contact, ήθελα να μεταδώσω στους άλλους την απλότητα και το οικείο που αυτό έχει. Σαν υλικό διδασκαλίας, διάλεξα εκείνες τις δεξιότητες που είχα κι εγώ διδαχτεί και με τις οποίες αισθανόμουν άνεση και επάρκεια. Έβρισκα ότι μπορούσα να μεταδώσω τις κινήσεις που γνώριζα στους άλλους και αισθανόμουν μεγάλη ικανοποίηση να βλέπω τους μαθητές μου να μπορούν μαλακά να ρολάρουν, και να ανταλλάσουν το βάρος τους μέσα σε διαφορετικές καταστάσεις. Όμως μετά από μερικά χρόνια διδασκαλίας, άρχισα να αισθάνομαι τα όρια αυτού που δίδασκα. Αισθάνθηκα ότι διδάσκοντας δεξιότητες, λειτουργούσα σε ένα πολύ περιορισμένο πεδίο εμπειρίας. Παρόλο που προσέγγιζα αυτό που θεωρούσα ψυχή του χορού, δεν ήμουν εκεί. Ποιος ήταν αυτός που είπε ότι υπάρχουν 87 χιλιάδες συνδυασμοί στο contact; Λοιπόν, ένιωσα να στέκομαι αντιμέτωπος με αυτούς τους συνδυασμούς. Ίσως να παίρνει πολύ χρόνο να τους βρεις και να τους διδάξεις, όμως αυτοί παραμένουν συνδυασμοί! Δεν είναι αρκετά χορός!

Άρχισε να μου γίνεται δυσάρεστο να στέκομαι μπροστά στους μαθητές μου, κάθε εβδομάδα, δίνοντάς τους κάτι καινούργιο να κάνουν. Όλοι πράγματι, κατάφερναν και μάθαιναν αυτούς τους σωματικούς συνδυασμούς και τους τύπους των σωματικών καταστάσεων, αλλά εβδομάδα την εβδομάδα, εγώ ένιωθα βάρος, από το καθήκον να δίνω διαρκώς νέες κινήσεις και από την εξάρτηση που δημιουργούσε σε όλους μας, αυτό το είδος διδασκαλίας.

Η ανάπτυξη των δεξιοτήτων στο contact, είναι ένα απαραίτητο κομμάτι της διδασκαλίας και της εκμάθησής του. Αλλά υπάρχει κίνδυνος όταν τοποθετείς αυτές τις δεξιότητες ψηλά. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι δεξιότητες δίνονται σαν εργαλείο για να εισέλθουμε βαθύτερα στις καταστάσεις και τις εμπειρίες που συναντούμε χορεύοντας. Τι ανακαλύπτουμε μέσα σε αυτές τις εμπειρίες, είναι το πιο σημαντικό. Οι μαθητές λοιπόν, θα πρέπει να δίνουν την προσοχή τους, στην σχέση τους με τον αποπροσανατολισμό, στην επίγνωση των σωματικών τους δυνατοτήτων - ώστε να οργανώνουν και να φροντίζουν οι ίδιοι τον εαυτό τους - , στην εμπιστοσύνη και στην εξοικείωση που κερδίζουν με το σώμα τους και με τους παρτενέρ τους, στην επαφή τους με το παρόν και με αυτό που υπαγορεύει η κάθε νέα στιγμή που γεννιέται. Παρόλα αυτά, οι μαθητές πολύ συχνά εστιάζονται αποκλειστικά στην τελειοποίηση των συνδυασμών, προκαλώντας τους εαυτούς τους - καθώς η αυτοπεποίθησή τους αυξάνεται - σε όλο και πιο σύνθετους συνδυασμούς. Η δεξιοτεχνία στους συνδυασμούς μπορεί να τους βοηθά να νιώσουν αυτοπεποίθηση, όμως νομίζω ότι είναι πιο σημαντικό να κερδίζουν αυτή την αυτοπεποίθηση χορεύοντας και αυτοσχεδιάζοντας. Ο εστίαση στην εκτέλεση και τελειοποίηση των συνδυασμών, αποσπά τους μαθητές από την ευκαιρία που έχουν για περισσότερη προσωπική ανταλλαγή μεταξύ τους. Η πραγματική ομορφιά της κίνησης, μπορεί εύκολα να θαφτεί κάτω από την διάθεση του… «εκτελώ την επόμενη κίνηση».

Όταν o Steve Paxton, η Lisa Nelson, ο Daniel Lepkoff και η Nancy Stark Smith, μεθοδικά άρχισαν να παρουσιάζουν και να διδάσκουν το contact στην Αμερική, ταγμένοι και συνεπείς στην πρωτοπορία, νέοι χορευτές αναδείχθηκαν. Όμως, μετά από μερικά χρόνια, οι παρουσιάσεις και τα μαθήματα του contact, άρχισαν να λιγοστεύουν. Αυτό ίσως να οφείλεται στο γεγονός ότι πολλοί από τους πρώτους πιονέρους του contact αισθάνθηκαν ότι ολοκληρώθηκε αυτό που έδιναν και θέλησαν να στραφούν σε άλλα πεδία έρευνας. Μου φαίνεται φυσικό, μετά από 8 χρόνια ενασχόλησης με ένα πεδίο έρευνας, να προκύπτουν νέα δεδομένα προς αναζήτηση. Ίσως, μετά την θεμελίωση του contact, νέες ιδέες να ξεπήδησαν από αυτό. Ταυτόχρονα με αυτή την ύφεση στην Αμερική, το contact άρχισε να φτάνει στην Ευρώπη και να υπάρχει εκεί, η ανάγκη για παρουσιάσεις και workshops.

Δυο πράγματα έρχονται στον νου μου για την απουσία των παλιών δασκάλων. Πρώτον, μια παρανόηση ανθρώπων που έκαναν contact, ότι αυτό σήμαινε και μια αλλαγή στο ίδιο το contact. Μια αίσθηση που υπήρξε ότι ήταν καιρός “να γίνουν άλλα πράγματα με το contact”. Θυμάμαι την φράση «το contact πέθανε» γραμμένο σε άρθρα ή το «Η νεκρολογία του contact”.

Δεύτερο και πιο σημαντικό, ότι το contact συνεχίζει να διδάσκεται, όμως στο αποτέλεσμα λείπει αυτή η υψηλή ποιότητα που βλέπαμε παλαιότερα. Είναι γεγονός πως η διδασκαλία έγινε πολύ σύνθετη όμως η αίσθηση της αρμονίας και της φυσικότητας που υπήρχε χάθηκε. Το γνωρίζω αυτό από τον εαυτό μου. Είχα μεγάλο βαθμό ικανότητας μέσα στα μαθήματα, όμως η πραγματική μου εξέλιξη ήρθε, με το να παρακολουθώ και να χορεύω με αυτούς τους παλαιότερους μεγάλους χορευτές. Μέσα από αυτούς έμαθα να αυτοσχεδιάζω. Ο αυτοσχεδιασμός, δεν είναι κάτι που πραγματικά έμαθα μέσα σε τάξεις.

Αυτό υποδεικνύει ότι υπάρχει ένα ολόκληρο πεδίο γνώσης που ξεχνάμε όταν διδάσκουμε contact. Παρότι σημαντικά κομμάτια της δουλειάς μας μπορεί εύκολα να αρθρωθεί, η «σύνδεση» ενός χορευτή με μια κίνηση είναι δύσκολο να διατυπωθεί. Μπορώ να περιγράψω πως το βάρος μου αφήνετε στο σώμα του παρτενέρ μου, αλλά δεν μπορώ να εξηγήσω και να μεταδώσω την αισθαντικότητα και την τρυφερότητα που ίσως αισθάνομαι και που κάνουν την στιγμή αυτή ζωντανή. Η πρόκληση για εμάς σήμερα, είναι να αρθρωθεί αυτή η προσωπική εμπλοκή, η οποία μετατρέπει ένα φυσικό γεγονός σε μια «δυναμική» σχέση. Κάθε στιγμή μπορεί να σημαίνει πολλά περισσότερα από το: «ακολουθώ το σημείο επαφής». Η προσωπικότητα του χορευτή εμπλέκεται στον χορό, ο προσωπικός του πλούτος κατοικεί στον τρόπο που κινείται. Μέχρι τώρα, βασιστήκαμε στην επαφή μας με τους παλαιότερους εμπνευσμένους αυτοσχεδιαστές, που μας μετέδωσαν μια αίσθηση φρεσκάδας και γνησιότητας. Χορέψαμε με αληθινούς καλλιτέχνες. Αυτοί μας οδήγησαν και αυτοί μας «εγκατέλειψαν» μέσα στο απρόβλεπτο του αυτοσχεδιασμού. Σήμερα λοιπόν που δεν υπάρχουν αυτοί για να μας εμπνέουν, είναι ανάγκη να μιλήσουμε για το πώς κάποιος μπορεί να διατηρήσει τον χορό του φρέσκο και πρωτότυπο, πως αντιλαμβανόμαστε την σχέση μας με το συνεχώς διευρυνόμενο σωματικό υλικό. Μπορούμε να κατανοήσουμε και να μοιραστούμε τι σημαίνει «αυτοσχεδιάζω»; Μπορούμε να το διδάξουμε;

Τον χειμώνα αυτόν, ξεκίνησα να διδάσκω σε μια προχωρημένη τάξη contact, με την ελπίδα ότι αυτό θα ήταν δυνατό. Διαβάζω από τις σημειώσεις που κράτησα στο πρώτο μάθημα: «Εστιάζοντας στον αυτοσχεδιασμό – κινούμενοι χωρίς συγκεκριμένη πρόθεση, ίσως οδηγηθούμε σε κάτι συγκεκριμένο. Δουλεύουμε με τις αισθήσεις μας μέσα από ασκήσεις και τις κάνουμε οικείες σε μας ή τουλάχιστον τις αναγνωρίζουμε. Αφηνόμαστε στον «αποπροσανατολισμό» τους. Σε γνωστές θέσεις, κατανοούμε τις σωματικές διαδρομές και αναγνωρίζουμε τα όρια και την επαναληπτικότητά τους. Έτσι η αναζήτηση καινούργιων διαδρομών, γίνεται κυρίαρχος προσανατολισμός μας και αντικαθιστά την αίσθηση «στεγνώματος» και έλλειψης έμπνευσης στην διάρκεια του αυτοσχεδιασμού. Με ενδιαφέρει η ποικιλία των καταστάσεων και τα μικρά στιγμιότυπα που δημιουργούνται ή είναι δυνατό να δημιουργηθούν μέσα στον χορό με έναν συγκεκριμένο παρτενέρ. Πως μπορούμε να αφήσουμε την φαντασία μας και τις διαφορετικές ποιότητες να γλιστρήσουν μέσα στους χώρους, τις κοιλότητες, τις επιφάνειες που ανακαλύπτουμε χορεύοντας με τον παρτενέρ, και πως μπορεί αυτό να επιδράσει στον χορό μας».

Το κλειδί, για να αποκτήσει κανείς επίγνωση του εύρους των ποιοτήτων, που είναι δυνατό να υπάρξουν σε έναν αυτοσχεδιασμό, είναι η εγρήγορση και αυτό απαιτεί πολύ ενέργεια. Προσωπικά πιστεύω, ότι η εγρήγορση για το τι συμβαίνει στιγμή την στιγμή στον αυτοσχεδιασμό, είναι που επιτρέπει σε κάποιον να κάνει τις προσωπικές του συνδέσεις με τις κινήσεις που έρχονται. Ο χορός έτσι αποκτά νόημα και ζωντάνια, γεννιέται στην κάθε στιγμή και σταματά να εξαρτάτε από συνήθειες και προ τετελεσμένες δράσεις.

Η πρώτη δυσκολία που είχα δίνοντας αυτό το υλικό, ήταν ότι ακολουθώντας την κίνηση μέσα από τους γνώριμους δρόμους, είχαν δυναμώσει τόσο πολύ οι αυτοματισμοί που είχε μείνει πολύ λίγος χώρος για να συμβεί κάτι καινούργιο. Οι μαθητές φαίνονταν τόσο προσανατολισμένοι στο να βρουν και να κάνουν κινήσεις, που ήταν δύσκολο να επιτρέψουν στον εαυτό τους να λάβει εντυπώσεις και αισθήσεις. Δεν έδιναν τον απαραίτητο χώρο και χρόνο που χρειάζεται η φαντασία. Ο χορός τους ήταν επιδέξιος, αλλά δεν ήταν ευφάνταστος.

Ένα από τα πρώτα πράγματα που αρχίσαμε να κάνουμε, ήταν να εμποδίζουμε έναν τρόπο χορού που τον χαρακτηρίσαμε «φλύαρο». Σε αυτόν τον «φλύαρο» χορό υπάρχει πάντα ένα διάστημα χρόνου ανάμεσα στο «βρίσκω κάτι να κάνω», «αποφασίζω να το κάνω» και «το κάνω». Έτσι ξεκινήσαμε να δουλεύουμε με την ιδέα του αποκλεισμού αυτού του επόμενου, που ήδη γνωρίζουμε ότι θα το κάνουμε, με την σκέψη ότι «μπορούμε να κάνουμε οτιδήποτε, αλλά αυτό ήδη το γνωρίζουμε». Όπως υπάρχει χρόνος για να αποφασίσω να κάνω κάτι, υπάρχει και χρόνος για να αποφασίσω να μη το κάνω.

Σκεφτήκαμε ότι αφού έχουμε αυτόν τον χρόνο, μπορούμε και να τον πάρουμε. Έτσι εμφανίστηκε η δυνατότητα του να μείνεις με αυτό που συμβαίνει. Σε πολλούς χορευτές του contact είναι οικείος ο «χορός των δακτύλων», όπου δυο άτομα, το ένα απέναντι στο άλλο εκτείνουν τα δάχτυλά τους στον χώρο ανάμεσά, αφήνοντας τα δάχτυλά τους να συναντηθούν, δοκιμάζοντας να ασκήσουν λίγη ή περισσότερη πίεση στην επαφή τους. Παρατηρούν τις μικρές κινήσεις στα ακροδάχτυλά τους και καθώς επιτρέπουν στον εαυτό τους να είναι ανοιχτοί και πρόθυμοι, ακολουθούν και μένουν με αυτή την μικρή κίνηση των δακτύλων, που περιπλανιούνται στον χώρο ανάμεσα στους δυο. Ενόσω οι δυο παρτενέρ – με κοινή τους επιθυμία - μένουν μαγνητισμένοι με ότι φέρνει αυτή η περιπλάνηση, φυσικές παύσεις συμβαίνουν, εκρηκτικές στιγμές γεννιούνται.

Για εμένα αυτές οι στιγμές είναι και οι πιο συναρπαστικές, ακριβώς γιατί μου είναι εντελώς άγνωστες και απρόσμενες. Υπάρχει καμιά φορά η αίσθηση, ότι ίσως θα μείνουμε εδώ για πάντα. Σκεφτόμαστε ότι θα μπορούσαμε να δώσουμε ένα τέλος αλλά δεν το δίνουμε. Πραγματικά οτιδήποτε μπορεί να συμβεί αν και οι δυο παρτενέρ θέλουν.

Τέτοιες παρατεταμένες στιγμές είχαν όλοι σε αυτό το πρώτο μάθημα, αλλά διακόπτονταν από αυτό που ονομάσαμε «φλύαρο» χορό. Με το να επανεισάγουμε την δυνατότητα αυτής της παράτασης, και αναστέλλοντας έτσι τις παλιές αυτόματες αντιδράσεις μας, δημιουργήθηκε χώρος για να συμβούν φρέσκα πράγματα. Αρχίσαμε να επεξεργαζόμαστε αυτές τις στιγμές, παρατηρώντας πρώτα την σωματική μας δράση. Αναγνωρίσαμε καταστάσεις που υπήρχαν κάθε φορά, σε κάθε κίνηση με επαφή, καταστάσεις που ήταν πάντα παρούσες και διαθέσιμες στον χορό μας.

Για παράδειγμα, αναγνωρίσαμε την αίσθηση της πίεσης που υπάρχει πάντα στην επαφή δυο σωμάτων, και καταλάβαμε ότι αν είχαμε ανάγκη να κάνουμε κάτι, μπορούσαμε απλά να δουλέψουμε με αυτή την ίδια την πίεση. Μερικοί από τους πιο ενδιαφέροντες χορούς που είχα, ήταν αυτοί που προέκυψαν από αυτή την ιδέα. Κάθε στιγμή που νοιώθουμε την ανάγκη να κάνουμε κάτι, μπορούμε να αλλάξουμε τον βαθμό και την ποιότητα της πίεσης. Όλες μας οι τεχνικές δεξιότητες είναι εκεί, και ακόμα κι όταν δεν παίζουμε με αυτές είναι εκεί και μας υποστηρίζουν.

…

Όμως αυτό που με απασχολεί και με ενδιαφέρει περισσότερο στην εξερεύνηση του υλικού της διδασκαλίας, είναι η φαντασία. Θα μου άρεσε να μπορούσα να μιλήσω για το είδος εκείνο των πραγμάτων που κάνω για να διατηρώ το ενδιαφέρον σε κάθε διαφορετική στιγμή ενώ αυτοσχεδιάζω. Θα μου άρεσε να μιλήσω για αυτές τις εικόνες που στιγμή τη στιγμή ξεπηδούν μέσα στο μυαλό μου - προσωπικές εικόνες που σχετίζονται με σωματικές στιγμές ενώ χορεύω - … και να μιλήσω για το πώς λειτουργεί η φαντασία μου ενώ αυτοσχεδιάζω. Για εμένα, το να αυτοσχεδιάζεις σημαίνει την αυθόρμητη σύνδεση της φαντασίας με την φόρμα. Όταν αυτοσχεδιάζω, αισθάνομαι ότι βρίσκομαι σε μια κατάσταση εξαιρετικής εστίασης όπου το μεγαλύτερο μέρος του εαυτού μου είναι κατειλημμένο και εκφράζεται μέσα από αυτή την κατάληψη, περισσότερο από κάθε άλλη δραστηριότητα.

Και για αυτό τον λόγο αγαπώ το contact improvisation. Μου προσφέρει την δυνατότητα να αισθάνομαι ζωντανός, με έναν τρόπο που είναι ταυτόχρονα και διευρυμένος και εστιασμένος. Και σε άλλες τεχνικές χορού συμβαίνει αυτό, αλλά σε αυτές δεν αποκαλύπτεται απαραίτητα το καλλιτεχνικό αισθητήριο και ο προσωπικός πλούτος του χορευτή. Νομίζω ότι η τέχνη και ο πλούτος στον αυτοσχεδιασμό ξεπηδούν από την φαντασία, την ανταπόκριση ή την ταύτιση κάποιου με μια σωματική κατάσταση. Με ενδιαφέρει να εξερευνήσω το πώς ο χορευτής, εκφράζει την προσωπική του ταυτότητα μέσα από την δική του φαντασία και το δικό του αισθητήριο, και το πώς τελικά αυτά, τον επιστρέφουν ξανά πίσω, στην καθαρότητα της κίνησης.

(Μετάφραση: Δέσποινα Χατζηπαυλίδου, από το Contact Quarterly, Volume 7, 1981-82)