Δευτέρα 11 Οκτωβρίου 2010

40... Ο γαλάζιος άγγελος.

(κλικ)

"Ο γαλάζιος άγγελος" - "Der blaue engel", (1930)
Γιόζεφ φον Στέρνμπεργκ

"Ο Στέρνμπεργκ είναι ο θεμελιωτής του κινηματογράφου του έρωτα και της επιθυμίας. Μαζί με τον Έριχ φον Στροχάιμ γίνεται ο εξερευνητής, ο σκηνοθέτης-πρόδρομος της προβληματικής πάνω στη σχέση κινηματογράφου και ερωτισμού. Ολόκληρο σχεδόν το έργο του (1928-1957) δονείται από έναν εκρηκτικό ερωτισμό και η επιθυμία βρίσκεται σε συνεχή κίνηση, στα πλαίσια μιας μαγικής αισθητικής λεπτότητας που παράλληλα στηρίζεται σε "σημεία" (με τη σημειολογική έννοια) ψυχοσεξουαλικής υφής. Στην ιστορία του κινηματογράφου υπήρξε ο σκηνοθέτης εκείνος του οποίου η συνεργασία με μια γυναίκα, τη Μαρλένε Ντήτριχ, κατάκτησε και οικοδόμησε, ένα τελείως ξεχωριστό ψυχολογικό νόημα. Το έργο του προσέκρουσε στην ηθική της κοινωνίας του και αποκορύφωμα τούτης της σύγκρουσης υπήρξε η μοίρα του The Devil is a woman (1935). Η λογοκρισία κατέστρεψε τις κόπιες...




Όπως όλα τα μεγάλα έργα Ο γαλάζιος άγγελος (1930) επιδέχεται πολλαπλές αναγνώσεις. Καταρχήν, ενδεικτικά της οπτικής του Στέρνμπεργκ για την ποθούμενη γυναίκα είναι τα λόγια του μεθυστικού τραγουδιού της Λόλας-Μαρλένε: Ζει μόνο για την αγάπη, από το κεφάλι μέχρι τα πόδια είναι ερωτευμένη, δεν είναι δικό της το φταίξιμο αν οι άντρες που την πλησιάζουν πολύ, καίγονται όπως τα έντομα στη φωτιά... Είναι καταστροφική γιατί ο έρωτας είναι επικίνδυνος.

Τον κατηγόρησαν... για ανδροκρατική άποψη γύρω από το θέμα γυναίκα βαμπ. Ξεχνώντας πως στον Στέρνμπεργκ ο άντρας και η γυναίκα που διαρρηγνύουν τις κυρίαρχες ηθικές συμβάσεις για να σμίξουν ερωτικά, γνωρίζουν και οι δυο την οδύνη (Ο γαλάζιος άγγελος, Μορόκο (1930), The Devil is a woman κλπ.) και πως ένας ορισμένος τύπος γυναίκας επιβάλλεται στον άνδρα. Η ματιά του στερνμπεργκιανού κινηματογράφου ως προς τη γυναίκα και ειδικότερα ως προς τη "μοιραία γυναίκα" είναι απόλυτα προσωπική. Στον Γαλάζιο άγγελο συνυπάρχουν μια οπτική μαζοχική (που αποζητά την γυναικεία κυριαρχία) και η τοποθέτηση της γυναίκας στη θέση του αντικειμένου της αντρικής επιθυμίας. Έτσι η προβληματική του Στέρνμπεργκ για τη γυναίκα βαμπ κάθε άλλο παρά απλοϊκή και μονοεπίπεδη είναι: Ο άντρας και σκηνοθέτης γίνεται τόσο θύτης της γυναίκας (οι γυναίκες μετατρέπονται σε παιγνίδι της αρσενικής επιθυμίας και ιδιαίτερα η ηθοποιός και σύζυγός του) όσο και θύμα (γιατί οι ηρωίδες του τον εξουσιάζουν απόλυτα)...

Όπως ο Μάζοχ ή ο Πιέρ Κλοσσόφσκι, ο Στέρνμπεργκ δεν μπορεί παρά να ανέχεται παθητικά τη διέγερση των επιθυμιών του θεατή για τη γυναίκα του, την οποία χαϊδεύουν τα ξένα μάτια...

Πέρα από άλλες ομοιότηττες, Ο γαλάζιος άγγελος είναι εξίσου σκληρός και αδυσώπητος με τα έργα του Μάζοχ (έχουμε στο νου μας πάλι την "Αφροδίτη με τη γούνα"). Και στα δυο συγκεκριμένα έργα οι ορμές που κινητοποιούν τα πρόσωπα είναι ομοειδείς. Οι ρόλοι ντύνονται με τον "ηθικό μαζοχισμό" (χωρίς άμεση, σωματική βια). Ας θυμηθούμε το νούμερο στο καμπαρέ με τα αυγά που σπάνε στο κεφάλι του πρώην καθηγητή, όπως και τα βήματα που κάνει τη ίδια στιγμή για να βλέπει καλύτερα τη γυναίκα του να φιλιέται με κάποιον άλλο: Εικόνες θαυμάσιες του μαζοχιστικού σύμπαντος...

Προς το τέλος του Γαλάζιου αγγέλου παρεμβαίνει εντονότερα το στοιχείο της ηθικότητας, του μοραλισμού... Αυτό το στοιχείο πέρα από το ότι κάνει την αντανάκλαση της κυρίαρχης ηθικής του κοινωνικού περιβάλλοντος πιο αντιπροσωπευτική, δυναμώνει παράλληλα τον βαθιά τραγικό χαρακτήρα της ταινίας. Παίζει όμως κι ένα πρόσθετο ρόλο. Το φιλμ γίνεται ακόμα πιο αισθησιακό λόγω αντιπαράθεσης της σεμνότητας στην ελευθεριότητα. Η ανηθικότητα και η ηθικότητα αποκτούν την πλήρη σημασία τους μόνο η μια σε σχέση με την άλλη...

Η ερωτική φόρτιση, εκτός των προηγουμένων - μαζοχισμός, παρουσία ηθικού πόλου, τραγικότητα - οξύνεται και από το πως φιλμάρεται το σώμα της Μαρλένε Ντήτριχ, λιγότερο ή περισσότερο αποκαλυμένο, ανάλογα με το ντύσιμό και τις στάσεις της, τις θέσεις της (ψηλά στη σκάλα) ή τις θέσεις της κάμερας (ο Ούνρατ κι εμείς μαζί του, κάτω από το τραπέζι και κάτω από τους γοφούς της Λόλα).

Η δομή της μυθοπλασίας είναι κυκλική: Το σχολείο, το σπίτι του καθηγητή, η επίσκεψη του στο καμπαρέ, η διαδρομή του στην πόλη, το "κοκορίκο' που κραυγάζει, οι φωτογραφίες της Λόλα στα χέρια του, οι κωδωνοκρουσίες, είναι πράγματα που επαναλαμβάνονται δύο (ή και περισσότερες) φορές στην ανέλιξη του μύθου, αλλά τη δεύτερη φορά με διαμετρικά αντίθετο τρόπο απ΄ ότι την πρώτη. Στην αρχή συμβαδίζουν με την αφέλεια και την αθωότητα κατόπιν έχουν σχέση με την σαρκική τέρψη ή την ηθική πτώση. Υπάρχουν δηλαδή δομές επαναφοράς στο ήδη διαφοροποιημένο... ο κύκλος κλείνει, ο βίος του καθηγητή συμπληρώνεται και τελειώνει. Μόνο η λάμψη της θείας γυναίκας εξακολουθεί να ζει και να πυρπολεί τους κανόνες της κοινωνίας."

("Κινηματογράφος και σεξουαλικότητα/ερωτισμός", Θόδωρος Σούμας, Εκδόσεις Αιγόκερως)
.

Δεν υπάρχουν σχόλια: