"Το Πάθος της Ζαν ντ' Αρκ" - "La Passion de Jeanne d' Arc", 1928
Καρλ Ντράγιερ
Καρλ Ντράγιερ
"Το Πάθος της Ζαν ντ' Αρκ θεωρείται σαν το τελευταίο αριστούργημα του βωβού κινηματογράφου. Ο Ντράγιερ συμπύκνωσε μέσα σε μια μέρα τη δίκη της Παρθένου της Λωραίνης, τις αμφιβολίες της, τα βασανιστήρια, την καταδίκη της και τέλος τον θάνατό της στην πυρά. Όλη η δραματουργία στηρίζεται κυρίως στους διαλόγους, που ο σκηνοθέτης αναζήτησε από τ' αυθεντικά αρχεία της δίκης. Ήθελε η ταινία να είναι ομιλούσα, αλλά το 1928 κανένα γαλλικό στούντιο δεν είχε ακόμα τις κατάλληλες τεχνικές εγκαταστάσεις. Έτσι ο Ντράγιερ οδηγήθηκε στο να δώσει μεγάλη βαρύτητα στους μεσότιτλους και να κάνει παράλληλα την ίδια την εικόνα να μιλήσει στηριζόμενος στην αισθητική του γκρο-πλάνου, το αφαιρετικό κάδρο (ελάχιστα στοιχεία του ντεκόρ διακοσμούν το υπόλοιπο κάδρο που κολυμπά μέσα σ΄ένα κατάλευκο φως) και το υπερ-εκφραστικό πρόσωπο της Φαλκονέτι που κινηματογράφισε χωρίς μακιγιάζ.
"Ο Ντράγιερ χρησιμοποίησε στο μάξιμουμ το γκρο-πλάνο κι εκμεταλλεύτηκε κάθε εκφραστική δυνατότητα των γωνιών λήψης, γράφει ο Μουσινιάκ. Η κατάργηση του μακιγιάζ δίνει στα πρόσωπα μια αλλόκοτη, φοβερή δύναμη, που τονίζει το εσωτερικό δράμα των συναισθημάτων και των σκέψεων". Στην ειλικρινή, αυθόρμητη, μαρτυρική μορφή της Ζαν ντ' Αρκ, ο Ντράγιερ αντιπαραθέτει την κουστωδία των Ιεροεξεταστών, που το υπερβολικό ντύσιμό τους και οι θεατρινισμοί τους έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την απλότητα της Παρθένου (εξαίρεση η μορφή που ερμηνεύει ο Αρτώ, ένας από τους λίγους ιερείς που έχουν αμφιβολίες). Το δικαστήριο γίνεται σύμβολο μιας υποκριτικής αλλόφρονης εξουσίας και η Ζαν ντ΄Αρκ το αιώνιο θύμα της ανθρώπινης μισαλλοδοξίας (θέμα-κλειδί στο έργο του Ντράγιερ). Το δράμα που βλέπουμε κάλλιστα μπορεί να τοποθετηθεί εκτός συγκεκριμένης εποχής, να πάρει τη συμβολική βαρύτητα που έχει η αρχαία τραγωδία. Αλήθεια που δε διέφυγε από τους Ναζί, οι οποίοι απαγόρευσαν την προβολή αυτού του αριστουργήματος στις χώρες που είχαν υπό την κατοχή τους, ενώ ο Αρχιεπίσκοπος του Παρισιού φρόντισε να λογοκρίνει όσα σημεία δεν του άρεσαν!
"Το Θωρηκτό Ποτέμκιν μιμείται ένα ντοκιμαντέρ και μας αφήνει άναυδους. Το Πάθος της Ζαν ντ΄Αρκ όμως μιμείται ένα ντοκουμέντο μιας εποχής που ο κινηματογράφος δεν υπάρχει ακόμα", έγραφε ο Κοκτώ. Η σύγκριση δεν είναι τυχαία, γιατί πίσω από το τυπάζ των χαρακτήρων και την εμμονή στην αισθητική του γκρο-πλάνου, μπορούμε να δούμε την επιρροή του Αϊζενστάιν. Μόνο που η αισθητική του Ντράγιερ εξυπηρετεί ένα πνευματικό δράμα: η Ζαν ντ΄Αρκ μοιάζει να βρίσκεται μεταξύ ουρανού και γης και η μορφή της εξαϋλώνεται μέσα από την αρμονική συνύπαρξη κάδρου κι εκφραστικότητας του προσώπου της Φαλκονέτι (που δίνει την πιο συγκλονιστική ερμηνεία σε ταινία του βωβού).
"Ο Ντράγιερ έκανε κατά κυριολεξία ένα ραδιογράφημα της ψυχής" γράφει ο Λανγκλουά, ενώ ο Μπ. Αμενγκουάλ φθάνει στο σημείο να χαρακτηρίσει το Πάθος της Ζαν ντ΄Αρκ σαν: "Το ένα και μοναδικό αρχετυπικό φιλμ. Που δείχνει ότι, σύμφωνα με τη μέθοδο ενός Ντα Βίντσι, ενός Μαλλαρμέ, ενός Βαλερύ, το σινεμά είναι τέχνη. Που δείχνει ότι, το βουβό σινεμά (απόλυτη τέχνη) μιλούσε. Που δείχνει ότι η ταινία γεννήθηκε για να απεικονισθεί στην τέχνη το αδιόρατο"."
("1916-1986 μια συλλογή ταινιών" του Παράλληλου Κυκλώματος Studio,
επιμέλεια και σύνταξη Μπ. Ακτσόγλου)
(όλη η ταινία εδώ)
.
"Ο Ντράγιερ χρησιμοποίησε στο μάξιμουμ το γκρο-πλάνο κι εκμεταλλεύτηκε κάθε εκφραστική δυνατότητα των γωνιών λήψης, γράφει ο Μουσινιάκ. Η κατάργηση του μακιγιάζ δίνει στα πρόσωπα μια αλλόκοτη, φοβερή δύναμη, που τονίζει το εσωτερικό δράμα των συναισθημάτων και των σκέψεων". Στην ειλικρινή, αυθόρμητη, μαρτυρική μορφή της Ζαν ντ' Αρκ, ο Ντράγιερ αντιπαραθέτει την κουστωδία των Ιεροεξεταστών, που το υπερβολικό ντύσιμό τους και οι θεατρινισμοί τους έρχονται σε πλήρη αντίθεση με την απλότητα της Παρθένου (εξαίρεση η μορφή που ερμηνεύει ο Αρτώ, ένας από τους λίγους ιερείς που έχουν αμφιβολίες). Το δικαστήριο γίνεται σύμβολο μιας υποκριτικής αλλόφρονης εξουσίας και η Ζαν ντ΄Αρκ το αιώνιο θύμα της ανθρώπινης μισαλλοδοξίας (θέμα-κλειδί στο έργο του Ντράγιερ). Το δράμα που βλέπουμε κάλλιστα μπορεί να τοποθετηθεί εκτός συγκεκριμένης εποχής, να πάρει τη συμβολική βαρύτητα που έχει η αρχαία τραγωδία. Αλήθεια που δε διέφυγε από τους Ναζί, οι οποίοι απαγόρευσαν την προβολή αυτού του αριστουργήματος στις χώρες που είχαν υπό την κατοχή τους, ενώ ο Αρχιεπίσκοπος του Παρισιού φρόντισε να λογοκρίνει όσα σημεία δεν του άρεσαν!
"Το Θωρηκτό Ποτέμκιν μιμείται ένα ντοκιμαντέρ και μας αφήνει άναυδους. Το Πάθος της Ζαν ντ΄Αρκ όμως μιμείται ένα ντοκουμέντο μιας εποχής που ο κινηματογράφος δεν υπάρχει ακόμα", έγραφε ο Κοκτώ. Η σύγκριση δεν είναι τυχαία, γιατί πίσω από το τυπάζ των χαρακτήρων και την εμμονή στην αισθητική του γκρο-πλάνου, μπορούμε να δούμε την επιρροή του Αϊζενστάιν. Μόνο που η αισθητική του Ντράγιερ εξυπηρετεί ένα πνευματικό δράμα: η Ζαν ντ΄Αρκ μοιάζει να βρίσκεται μεταξύ ουρανού και γης και η μορφή της εξαϋλώνεται μέσα από την αρμονική συνύπαρξη κάδρου κι εκφραστικότητας του προσώπου της Φαλκονέτι (που δίνει την πιο συγκλονιστική ερμηνεία σε ταινία του βωβού).
"Ο Ντράγιερ έκανε κατά κυριολεξία ένα ραδιογράφημα της ψυχής" γράφει ο Λανγκλουά, ενώ ο Μπ. Αμενγκουάλ φθάνει στο σημείο να χαρακτηρίσει το Πάθος της Ζαν ντ΄Αρκ σαν: "Το ένα και μοναδικό αρχετυπικό φιλμ. Που δείχνει ότι, σύμφωνα με τη μέθοδο ενός Ντα Βίντσι, ενός Μαλλαρμέ, ενός Βαλερύ, το σινεμά είναι τέχνη. Που δείχνει ότι, το βουβό σινεμά (απόλυτη τέχνη) μιλούσε. Που δείχνει ότι η ταινία γεννήθηκε για να απεικονισθεί στην τέχνη το αδιόρατο"."
("1916-1986 μια συλλογή ταινιών" του Παράλληλου Κυκλώματος Studio,
επιμέλεια και σύνταξη Μπ. Ακτσόγλου)
(όλη η ταινία εδώ)
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου