"Γερτρούδη" - "Gertrud", 1964
Καρλ Ντράγιερ
"Ο Ντράγιερ είχε δέκα χρόνια να κάνει νέα ταινία μετά το Λόγο, όταν επιχείρησε το 1964 να μεταφέρει στην οθόνη ένα θεατρικό έργο του όχι και τόσο γνωστού συγγραφέα Χάλμαρ Σέντερμπεργκ, γύρω από μια ηρωίδα στις αρχές του αιώνα μας. Η υποδοχή της κριτικής ήταν κάτι παραπάνω από απογοητευτική: η Γερτρούδη κατηγορήθηκε σαν μια ανιαρή, ψευτο-φεμινιστική ταινία ενός ξεμωραμένου γέρου, που δε θύμιζε σε τίποτα το δραματικό μεγαλείο των προηγούμενων έργων του. Μόνο τα Cahiers du Cinema υπερασπίσθηκαν με πάθος την ταινία, γιατί είχαν τη διαύγεια να δουν ότι πίσω από την φαινομενική απλότητα του Ντράγιερ κρυβόταν μια συγκεκριμένη αισθητική και ηθική άποψη, που συμβάδιζε με τα ρεύματα της ανίχνευσης νέων εκφραστικών μορφών στη γλώσσα του κινηματογράφου στις αρχές της δεκαετίας του '60. Σήμερα η Γερτρούδη θεωρείται μια κλασική πλέον δημιουργία, που έχει γίνει αντικείμενο πολλών αναλύσεων, μια άξια διαθήκη με την οποία κλείνει το έργο του Ντράγιερ."
"Amor omnia (Η αγάπη είναι το παν) γράφει η Γερτρούδη, όσο είναι ακόμα ζωντανή, στο σταυρό του τάφου της κι η φράση αυτή αποτελεί το κλειδί της ταινίας. Ποια είναι η Γερτρούδη; Μια γυναίκα που αγάπησε, αλλά η δίψα της για έναν απόλυτο έρωτα, όπου θ' αποτελεί το κέντρο του ενδιαφέροντος κι ο άντρας δε θα την μοιράζεται με κανένα άλλο πάθος του, την οδηγεί στην ηθελημένη μοναξιά... Στο τέλος βρίσκουμε τη γερασμένη Γερτρούδη να βαδίζει προς το θάνατο, σοφή και μόνη, αλλά ικανοποιημένη, γιατί όπως γράφει σ' ένα ποίημά της: "Ήμουν όμορφη; Όχι... αλλά αγάπησα. Ήμουν νέα; Όχι... αλλά αγάπησα. Έζησα; Όχι... αλλά αγάπησα".
Ο Ντράγιερ προσεγγίζει το θέμα του με συγκλονιστική λιτότητα: μεγάλα πλάνα σεκάνς, ένα μίνιμουμ διαλόγου, τα ουσιαστικά στοιχεία που πρέπει να τονισθούν, αποδραματοποίηση, όχι όμως ψυχρότητα. "Στο θέατρο έχει κανείς το χρόνο να σταθεί στις λέξεις και στα συναισθήματα. Κι ο θεατής έχει με τη σειρά του το χρόνο να αντιληφθεί αυτά τα πράγματα. Στον κινηματογράφο είναι διαφορετικά. Γι' αυτό και μ' αρέσει να το συμπυκνώνω όσο μπορώ περισσότερο" λέει ο σκηνοθέτης σε μια συνέντευξή του. Κι ένα τέλειο παράδειγμα "αποκάθαρσης" είναι η Γερτρούδη:
"Πίσω από τις ελάχιστα δραματικές εικόνες αναπτύσσεται ένα δεύτερο νόημα, ένα σύστημα σημείων ανεξάρτητων από την αφήγηση... Μέσα από τη φτώχεια των γεγονότων προβάλλει σιγά-σιγά ο διάλογος της Γερτρούδης πάνω στο νόημα της ζωής της... Καθρέφτες και φώτα ενός σπιτιού του 1900 γίνονται το συμβολικό ντεκόρ της γνώσης και της εμφάνισης του εσωτερικού εαυτού. Αυτό που λέγεται στη Γερτρούδη μετρά περισσότερο απ' ότι γίνεται κι αυτά τα λόγια είναι ειπωμένα πιο πολύ για να εκφράσουν εκείνους που τα προφέρουν παρά για να συγκινήσουν αυτούς που τα ακούν" (Jean Semolue).
("Studio 1916-1986, μια συλλογή ταινιών", Επιμέλεια κειμένων Μπ. Ακτσόγλου)
Καρλ Ντράγιερ
"Ο Ντράγιερ είχε δέκα χρόνια να κάνει νέα ταινία μετά το Λόγο, όταν επιχείρησε το 1964 να μεταφέρει στην οθόνη ένα θεατρικό έργο του όχι και τόσο γνωστού συγγραφέα Χάλμαρ Σέντερμπεργκ, γύρω από μια ηρωίδα στις αρχές του αιώνα μας. Η υποδοχή της κριτικής ήταν κάτι παραπάνω από απογοητευτική: η Γερτρούδη κατηγορήθηκε σαν μια ανιαρή, ψευτο-φεμινιστική ταινία ενός ξεμωραμένου γέρου, που δε θύμιζε σε τίποτα το δραματικό μεγαλείο των προηγούμενων έργων του. Μόνο τα Cahiers du Cinema υπερασπίσθηκαν με πάθος την ταινία, γιατί είχαν τη διαύγεια να δουν ότι πίσω από την φαινομενική απλότητα του Ντράγιερ κρυβόταν μια συγκεκριμένη αισθητική και ηθική άποψη, που συμβάδιζε με τα ρεύματα της ανίχνευσης νέων εκφραστικών μορφών στη γλώσσα του κινηματογράφου στις αρχές της δεκαετίας του '60. Σήμερα η Γερτρούδη θεωρείται μια κλασική πλέον δημιουργία, που έχει γίνει αντικείμενο πολλών αναλύσεων, μια άξια διαθήκη με την οποία κλείνει το έργο του Ντράγιερ."
"Amor omnia (Η αγάπη είναι το παν) γράφει η Γερτρούδη, όσο είναι ακόμα ζωντανή, στο σταυρό του τάφου της κι η φράση αυτή αποτελεί το κλειδί της ταινίας. Ποια είναι η Γερτρούδη; Μια γυναίκα που αγάπησε, αλλά η δίψα της για έναν απόλυτο έρωτα, όπου θ' αποτελεί το κέντρο του ενδιαφέροντος κι ο άντρας δε θα την μοιράζεται με κανένα άλλο πάθος του, την οδηγεί στην ηθελημένη μοναξιά... Στο τέλος βρίσκουμε τη γερασμένη Γερτρούδη να βαδίζει προς το θάνατο, σοφή και μόνη, αλλά ικανοποιημένη, γιατί όπως γράφει σ' ένα ποίημά της: "Ήμουν όμορφη; Όχι... αλλά αγάπησα. Ήμουν νέα; Όχι... αλλά αγάπησα. Έζησα; Όχι... αλλά αγάπησα".
Ο Ντράγιερ προσεγγίζει το θέμα του με συγκλονιστική λιτότητα: μεγάλα πλάνα σεκάνς, ένα μίνιμουμ διαλόγου, τα ουσιαστικά στοιχεία που πρέπει να τονισθούν, αποδραματοποίηση, όχι όμως ψυχρότητα. "Στο θέατρο έχει κανείς το χρόνο να σταθεί στις λέξεις και στα συναισθήματα. Κι ο θεατής έχει με τη σειρά του το χρόνο να αντιληφθεί αυτά τα πράγματα. Στον κινηματογράφο είναι διαφορετικά. Γι' αυτό και μ' αρέσει να το συμπυκνώνω όσο μπορώ περισσότερο" λέει ο σκηνοθέτης σε μια συνέντευξή του. Κι ένα τέλειο παράδειγμα "αποκάθαρσης" είναι η Γερτρούδη:
"Πίσω από τις ελάχιστα δραματικές εικόνες αναπτύσσεται ένα δεύτερο νόημα, ένα σύστημα σημείων ανεξάρτητων από την αφήγηση... Μέσα από τη φτώχεια των γεγονότων προβάλλει σιγά-σιγά ο διάλογος της Γερτρούδης πάνω στο νόημα της ζωής της... Καθρέφτες και φώτα ενός σπιτιού του 1900 γίνονται το συμβολικό ντεκόρ της γνώσης και της εμφάνισης του εσωτερικού εαυτού. Αυτό που λέγεται στη Γερτρούδη μετρά περισσότερο απ' ότι γίνεται κι αυτά τα λόγια είναι ειπωμένα πιο πολύ για να εκφράσουν εκείνους που τα προφέρουν παρά για να συγκινήσουν αυτούς που τα ακούν" (Jean Semolue).
("Studio 1916-1986, μια συλλογή ταινιών", Επιμέλεια κειμένων Μπ. Ακτσόγλου)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου